گزارش اچ پی؛
پایش خشکسالی با ماهواره های مشاهده گر زمین
به گزارش اچ پی از آنجاییکه بحران خشکسالی و کم آبی یکی از مهم ترین مشکلات دنیای امروز به حساب می آید استفاده از فناوری سنجش از دور می تواند راهکار مؤثری در مدیریت این بحران و کاهش اثرات مخرب آن باشد.
خبرگزاری مهر، گروه دانش و فناوری؛ معصومه بخشی پور: فناوری سنجش از دور با خصوصیت های منحصر به فردی همچون چند طیفی بودن، تواتر زمانی بالا در تصویربرداری و محدوده زیر پوشش آن، ظرفیت های فنی بسیار مؤثری در پایش پارامترهای محیط های طبیعی و فعالیتهای انسانی دارد. امروزه با بکارگیری فناوری سنجش از دور و قابلیت های تصاویر ماهواره ای میتوان در مورد لکه های نفتی سطح آب ها، برآورد شاخص سطح برگ و میزان کلروفیل، میزان فسفر در تالاب ها، ارزیابی ذخیره کربن جنگل، تخمین مدل بارش تجمعی و امکان اندازه گیری بارش و ابرناکی هوا، مطالعه کرد. در همین حال توانایی های فناوری سنجش از دور در پیاده سازی سامانه اطلاعات مکانی، مطالعات زیست محیطی و اکوسیستم ها، پایش ماهواره ای آتشسوزی ها، وضعیت میزان گرد و غبار در اتمسفر و پایش میانگین غلظت دی اکسید نیتروژن و دی اکسید گوگرد، اثبات شده است. حتی برآورد حجم سرپای درختان جنگل، اندازه گیری دمای سطح زمین، پایش میزان رسوبات و ذرات معلق در آب های سطحی، شناسایی و پایش منابع ژئوترمال یا زمین گرمایی، پایش تغییرات کاربری در جنگلها، پیشبینی وضع هوا و هواشناسی و پایش بیابان زایی با استفاده از داده های سنجش از دور امکان پذیر است. بنابراین رشد و توسعه فناوری های فضایی و سنجش از دور برای هر کشوری می تواند نقش بسیار مؤثری ایفا کند و با استفاده از این تکنولوژی تمامی پارامترهای محیطی و اقلیمی، قابل مطالعه، بررسی، پیشبینی و مدل سازی خواهد بود. سنجش از دور به معضل خشکسالی وارد می شود از آنجاییکه بحران خشکسالی و کم آبی یکی از مهم ترین مشکلات دنیای امروز به حساب می آید و اثرات مخربی بر زندگی و زیست بوم انسان ها دارد، استفاده از فناوری سنجش از دور می تواند راهکار مؤثری در مدیریت این بحران و کاهش اثرات مخرب آن باشد. بنابراین کشورها مدلهای مختلفی از به کارگیری این فناوری را در دستور کار قرار داده اند. طبق اعلام سازمان ملل، تقاضای جهانی آب احتمالاً تا سال ۲۰۴۰ بیشتر از ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت و مطالعات هم نشان داده است که در صورت تداوم روند فعلی بهره برداری از منابع آب تا سال ۲۰۵۰ بیشتر از ۴۲ درصد از جمعیت جهان در معرض تنش آبی شدید قرار خواهند گرفت. بررسی های انجام شده در ایران هم نشان داده است که با عنایت به پایین بودن میزان بارش ها، ثابت بودن منابع آبی کشور، افزایش جمعیت و رشد تقاضای آب، تشدید بهره برداری از منابع آب زیرزمینی، خشک و شور شدن منابع آب زیرزمینی و مصرف بیشتر از ۸۶ درصد از منابع آب تجدید پذیر، بروز بحران آب و تنش آبی و خشکسالی دور از انتظار نیست. با این وجود شاید بتوان اظهار داشت که یکی از بهترین راهکار ها برای پایش منابع آبی کشور همچون رودخانه ها، تالاب ها و به صورت کلی حوضه های آبریز و هم مدیریت بهینه منابع آبی، استفاده از توانمندی فناوری سنجش از دور و تصاویر ماهواره ای برای پوشش مکانی وسیع، تصویربرداری متوالی در بازه های زمانی کوتاه مدت و سهولت دسترسی به اطلاعات با هزینه بسیار پایین است. اطلاعات مفیدی که از تصاویر ماهواره ای قابل دریافت است فناوری سنجش از دور با پایش مکانی و زمانی پدیده های در رابطه با خشکسالی می تواند لایه های اطلاعاتی مفیدی در حوزه پایش این معضل در اختیار سازمان های در رابطه با حوزه های محیط زیست، هواشناسی، مدیریت بحران و غیره قرار دهد. همچون این لایه های اطلاعاتی میتوان به برآورد میزان بارش، تخمین دمای هوا، وضعیت پوشش گیاهی، تخمین دمای سطح زمین، تخمین رطوبت خاک، مساحی تغییرات اراضی جنگلی و مراتع و مساحی تغییرات پهنه های تالاب ها و بدنه های آبی، روند تغییرات کمی و کیفی آب های سطحی و زیرزمینی، نحوه کنترل سیلاب و روند تغییرات سطحی و حجمی آنها و حتی فعالیتهای انسانی در حوضه های آبخیز و تغییرات نامناسب کاربری و الگوهای نامناسب کشت و مصرف آب اشاره نمود. طبق گفته مرتضی براری رئیس سازمان فضایی ایران داده های ۱۸ ماهواره سنجش از دور به صورت روزانه در اختیار استارت آپ ها قرار می گیرد و با پردازش این داده ها میتوان آنها را به سازمان های متقاضی عرضه داد. پایش تخریب منابع طبیعی و بیابان زایی با ماهواره تخریب منابع طبیعی در خیلی از نقاط جهان، تهدیدی جدی برای بشریت به حساب می آید و بیابان زایی هم یکی از بحرانی ترین مراحل در تخریب منابع طبیعی و هدایت آن به سمت خشکسالی است. به نحوی که هم اکنون این پدیده بعنوان یک معضل، خیلی از کشورهای درحال توسعه همچون کشور ما را درگیر کرده است. کنوانسیون سازمان ملل برای مبارزه با بیابان زایی (UNCCD) پیشبینی کرده که بیابانی شدن اراضی تا سال ۲۰۵۰، روی زندگی بیشتر از ۲۵۰ میلیون نفر به صورت مستقیم و ۷۵۰ میلیون نفر از مردم جهان به صورت غیرمستقیم تاثیر می گذارد. از آنجاییکه کشور ما هم در کمربند خشک زمین واقع شده و خیلی از عرصه های آن در معرض بیابان زایی هستند، ضروری به نظر می آید که با استفاده از ظرفیت داده های ماهواره ای و فناوری سنجش از دور، این پدیده شناسایی شود و سیاست ها و مدیریت بهینه ای برای برون رفت از معضل خشکسالی و پیشگیری از تخریب منابع آبی و بیابان زایی اتخاذ شود. فناوری سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی توانایی بالایی در تشخیص فرآیندهای بیابان زایی همچون تغییر پوشش گیاهی، دمای سطح زمین، میزان رطوبت خاک و کاربری اراضی دارد که می تواند به کمک بعضی از بهره برداران و ذی نفعان همچون ستاد بحران کشور، سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، سازمان محیط زیست و جهاد کشاورزی بیاید. فناوری سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی توانایی بالایی در تشخیص فرآیندهای بیابان زایی همچون تغییر پوشش گیاهی، دمای سطح زمین، میزان رطوبت خاک و کاربری اراضی دارد که می تواند به کمک بعضی از بهره برداران و ذی نفعان همچون ستاد بحران کشور، سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، سازمان محیط زیست و جهاد کشاورزی بیاید از طرفی یکی از کاربردهای تصاویر ماهواره ای در مطالعات بیابان زایی، تهیه نقشه میزان صدمه پذیری مناطق مختلف به پدیده بیابان زایی است. همینطور در مطالعات بیابانی شدن، تهیه و پیشبینی مناطق پر ریسک با استفاده از سنجش از دور امکان پذیر است که این نقشه ها می تواند جهت برنامه ریزی و اتخاذ تصمیم های مناسب به متخصصان و مدیران این حوزه کمک نماید. ماهواره های مشاهده گر زمین، خشکسالی را پایش می کنند فاطمه فریدونی معاون مرکز روابط و همکاریهای بین الملل سازمان فضایی ایران در گفتگو با خبرنگار مهر به تشریح قابلیت های فناوری سنجش از دور برای مدیریت خشکسالی و اقداماتی که ایران در سطح بین المللی در این عرصه انجام داده است می پردازد. به نقل از ایشان، فناوری فضایی در حوزه های مختلف از بالادست تا پایین دست، قابلیت عرضه اطلاعات درباره شرایط اقلیم را دارد. حوزه بالادست این فناوری به طراحی و ساخت ماهواره های سنجش از دور بازمی گردد و حوزه های پایین دست در ارتباط با استفاده از خروجی ها و داده هایی است که این تصاویر ماهواره ای در اختیار ما قرار می دهند. فریدونی با تکیه بر این که کشور ما در تلاش است که در آینده نزدیک در حوزه بالادست فناوری فضایی که الان اقتدار خودمان را در آن ثابت کرده ایم، به تجاری سازی دست یابیم، افزود: اما در حوزه پایین دست فناوری فضایی نیازی به خودکفایی نیست. چون که الان تصاویر ماهواره ای به صورت بیگ دیتا در دنیا وجود دارد و برای همه کشورها قابل استفاده می باشد. از این دیتاها میتوان برای مدیریت مخاطرات خشکسالی و سیل هم استفاده نمود. معاون سازمان فضایی ایران با اشاره به اینکه ماهواره های سنجشی که در مدار قرار می گیرند ماهواره های مشاهده گر زمین هستند و تصاویری را از سطح زمین در بازه های زمانی مشخص دریافت و به ایستگاههای زمینی مخابره می کنند، تصریح کرد: یکی از خصوصیت های منحصر به فرد این داده ها این است که می توانند پوشش کامل از کره زمین همچون پوشش کامل از کل ایران و کشورهای منطقه داشته باشند. بعنوان مثال پدیده گرد و غبار و یا خشکسالی که منطقه را تحت تاثیر قرار داده است به سادگی توسط این ماهواره ها قابل رصد است. این که بخواهیم بدانیم با تصاویر ماهواره ای کدام استانهای کشور بیشتر متحمل پدیده خشکسالی شده اند و کشورهای همسایه در چه وضعیتی قرار دارند، امکان پذیر است. فریدونی اظهار داشت: این ماهواره ها قابلیت پوشش کامل سطح زمین را دارند و بنا به تکنولوژی که در آن مورد استفاده قرار می گیرد، هزینه نسبتاً پایینی داشته و قابلیت تکرار تصویربرداری را هم دارند. برای مثال برای یک ماهواره میتوان این طور تنظیم کرد که دو بار در یک روز در یک منطقه تصویر مورد نظر را ارسال کند؛ هیچ فناوری دیگری با این دقت و سرعت نمی تواند این اطلاعات را در اختیار شما قرار دهد. وی افزود: بعد از آنکه تصاویر ماهواره ای مدنظر دریافت شد یک سری پردازش ها توسط متخصصان روی این تصاویر انجام می شود و این داده های خام به داده هایی با ارزش افزوده تبدیل خواهند شد که قابلیت استفاده در حوزه های مختلف را دارد. برای مثل کارشناسان سازمان مدیریت بحران که با پدیده خشکسالی یا سیل مواجهند می توانند از این دیتاها استفاده نماید. معاون سازمان فضایی ایران به نقش کلیدی این سازمان در تعامل با سازمان هایی مانند هواشناسی، مدیریت بحران و نقشه برداری کشور اشاره نمود که امکان عرضه خدمات برپایه داده های ماهواره ای مورد نیاز را برای این سازمان ها فراهم نموده است و اظهار داشت: ما داده های ماهواره ای مناسب را برای کشور از کانال های بین المللی تأمین می نماییم. تلاش مان این است که با تقویت فناوری بالادست فضایی و هم استفاده از بیگ دیتا در فناوری پایین دست فضایی، داده های مناسب را در اختیار این سازمان ها قرار دهیم. سفارش داده های فضایی برای سازمان ها امکان پذیر است فریدونی با اشاره به اینکه داده های ماهواره ای به صورت آنی و به روز برای تاریخ های مدنظر سازمان ها قابل عرضه است، افزود: برای مثال هر سازمانی می تواند دریافت داده ماهواره ای را برای تاریخ دو روز پس از یک نقطه با مشخصات جغرافیایی مشخص سفارش دهد. این فناوری می تواند برخی مخاطرات را پیشبینی کند؛ البته پیشبینی مخاطراتی مانند زمین لرزه امکان پذیر نیست. اما برای بعضی از پدیده ها مثل خشکسالی و یا مدیریت منابع آبی و کمبود آب، این توانایی وجود دارد. این مقام مسئول در سازمان فضایی ایران خاطرنشان کرد: سیستم اخطار کمبود منابع آبی برای محصولات استراتژیک کشاورزی از دیگر قابلیت های پیشبینی توسط تصاویر ماهواره ای است. کمبود منابع آبی بر عملکرد و بازدهی محصولات کشاورزی تأثیرگذار است و با این وجود میتوان با پایش تصاویر ماهواره ای در یک بازه زمانی ۵ یا ۱۰ ساله، به یک مدل عملکردی و مدیریتی دست یافت که میزان سلامتی گیاه را مطابق با حد آستانه تعریف شده، مشخص نماید و به کشاورز در مورد کاهش این حدود، اطلاع و اخطار دهد. تلاش کشورها برای مدیریت خشکسالی با فناوری فضایی معاون مرکز روابط و همکاریهای بین الملل سازمان فضایی ایران به برنامه های بین المللی این سازمان برای بهره برداری از فناوری فضایی در جهت مدیریت خشکسالی اشاره دارد و می گوید: سازمان فضایی ایران بعنوان متولی حوزه سنجش از دور در کشور، تعاملاتی را با سازمان های بین المللی مانند سازمان ملل متحد و سازمان همکاریهای فضایی آسیا و اقیانوسیه (اپسکو) دارد و در برنامه هایی مانند «چارتر» و «اسپایدر» حضور دارد. این تعامل این امکان را فراهم می آورد که بتوانیم از کانال این سازمان ها تصاویر را با بالاترین توان تفکیک مکانی و به صورت کاملاً مجانی برای زمانی که مخاطره ای در کشور اتفاق می افتد در منطقه مورد نیاز و در کوتاه ترین زمان ممکن در اختیار بگیریم. سازمان فضایی ایران بعنوان متولی حوزه سنجش از دور در کشور، تعاملاتی را با سازمان های بین المللی مانند سازمان ملل متحد و سازمان همکاریهای فضایی آسیا و اقیانوسیه (اپسکو) دارد و در برنامه هایی مانند «چارتر» و «اسپایدر» حضور دارد. این تعامل این امکان را فراهم می آورد که بتوانیم از کانال این سازمان ها تصاویر را با بالاترین توان تفکیک مکانی و به صورت کاملاً مجانی برای زمانی که مخاطره ای در کشور اتفاق می افتد در منطقه مورد نیاز و در کوتاه ترین زمان ممکن در اختیار بگیریم فریدونی اظهار داشت: سازمان فضایی ایران از حدود یک و نیم سال پیش در حاشیه برگزاری یکی از زیرکمیته های سازمان ملل متحد در حوزه استفاده صلح آمیز از فضای ماورای جو (کوپوس)، درخواست برگزاری «کارگاه مدیریت خشکسالی و بهره برداری از فناوری سنجش از دور در مدیریت منابع آبی» را از راه وزیر وقت ارتباطات به دبیرکل دفتر امور فضای ماورای جو سازمان ملل عرضه داد. هدف این بوده که با عنایت به دغدغه کشورها، ایران نقش فعالی در تبیین ابعاد فناوری فضایی برای حل بحران داشته باشد. بر این اساس این کارگاه توسط سازمان فضایی ایران در اواسط مردادماه سال جاری و به صورت آنلاین با حضور کشورهای عضو و متخصصان سازمان ملل برگزار گردید. وی با اشاره به اینکه پیش از این هم در حدود ۵ سال پیش یعنی سال ۲۰۱۶ کارگاه آموزشی در تهران با مبحث استفاده از فناوری فضایی در مدیریت خشکسالی و گرد و غبار با همکاری کوپوس و با عنایت به نیاز آبی که هم اکنون در منطقه خاورمیانه وجود دارد، برگزار شده بود، تصریح کرد: این بحران تنها مختص کشور ما نبوده و شامل کشورهای همسایه و هم سایر کشورهای دنیا هم می شود. ازاین رو مجدداً تصمیم بر این شد تا کارگاهی با همین مضمون و با عنوان کلی استفاده از فناوری فضایی در مدیریت خشکسالی، سیل و منابع آبی در ایران داشته باشیم. معاون سازمان فضایی ایران با بیان ظرفیت های ملی که هم اکنون در کشور ما در ۳ حوزه سیل، خشکسالی و منابع آبی وجود دارد به حضور مجموعه اساتید و محققانی که هم اکنون نقش برجسته ای در مجامع بین المللی دارند و جز عناصر شناخته شده در حوزه خشکسالی و گرد و غبار و سیل در دنیا هستند در این کارگاه اشاره نمود و اظهار داشت: در «کارگاه مدیریت خشکسالی و بهره برداری از فناوری سنجش از دور در مدیریت منابع آبی» این امکان فراهم گردید تا از پتانسیل ها و انتقال دانش و تجربیات کشور ما برای کشورهای همسایه و منطقه آسیای غربی استفاده گردد و همینطور از آخرین متدهایی که هم اکنون از فناوری فضایی برای مدیریت این مخاطرات طبیعی بهره برداری می شود آگاه شویم. فریدونی ضمن اشاره به حضور بیشتر از ۳۷۷ نفر از اساتید داخلی و خارجی از ۴۸ کشور که در بالاترین رتبه بندی های سازمان ملل در مدیریت مخاطرات طبیعی فعالیت داشته اند در این کارگاه، تصریح کرد: در این کارگاه عرضه مقالاتی از اتحادیه اروپا، کشورهای آفریقایی و آمریکای شمالی و جنوبی، آسیای غربی، چین، کانادا، سوئد و سوئیس در دسته بندی های مختلف صورت گرفت.
حضور ایران در برنامه اسپایدر سازمان ملل برای مدیریت بلایای طبیعی معاون سازمان فضایی ایران همینطور از اهتمام ایران برای مشارکت فعال در برنامه اسپایدر سازمان ملل خبر می دهد. برنامه SPIDER برنامه ای است که به منظور سهولت استفاده از فناوری فضایی در مدیریت بلایای طبیعی همچون پیش آگاهی پیش از وقوع حوادث و هم واکنش سریع بعد از وقوع بلایا تعریف شده است. به عبارت دیگر مأموریت SPIDER ایجاد اطمینان در همه کشورها و سازمان های درگیر در حوزه بلایای طبیعی در دسترسی به خدمات و داده های فضاپایه در تمام مراحل در ارتباط با مدیریت بلایای طبیعی (قبل، حین و پس از وقوع) از راه ماهواره های مخابراتی، سنجش از دور و ناوبری است. فریدونی می گوید: با عنایت به اهمیت مبحث منابع آبی برای خاورمیانه و آسیای غربی، ایران بعنوان یکی از دفاتر حامی منطقه ای برنامه اسپایدر سازمان ملل ( UN-SPIDER) اهتمام ویژه ای به کار گرفته است و ازاین رو سازمان فضایی ایران با عنایت به توانمندی های کشور در حوزه فناوری فضایی، می خواهد در قسمت مدیریت مخاطرات برای کشورهای منطقه نقش هماهنگ کننده داشته باشد. معاون سازمان فضایی ایران با تکیه بر قصد ایران بعنوان کشور پیشرو در بکارگیری فناوری سنجش از دور در مدیریت منابع آبی، افزود: با عنایت به نیاز آبی که در منطقه وجود دارد سازمان فضایی ایران تمایل دارد که یک سری پروژه های مشترک تعریف کرده تا انتقال دانش و تجربیات را به خوبی بین کشورهای همسایه داشته باشیم. برنامه ما این است که حتما از ظرفیت های کشور برای سایر کشورها استفاده گردد و در کنار آن از تعاملات سازمان ملل برای بهره برداری از امکانات و ظرفیت ها در کشورمان هم استفاده نماییم. وی اظهار داشت: یکی از برنامه های ما این است که از توانمندی بخش خصوصی و دانش بنیان در این عرصه در سطح بین المللی استفاده نماییم. رویکرد سازمان فضایی ایران در خصوص توسعه و تعامل بخش خصوصی در مقیاس بین المللی است. ما می خواهیم بازارسازی در صنعت فضایی در این عرصه را تزریق نماییم و سبب رشد و شکوفایی آن در مقیاس بین المللی شویم. فریدونی ضمن اشاره به این که در «کارگاه مدیریت خشکسالی و بهره برداری از فناوری سنجش از دور در مدیریت منابع آبی» کشورهای مختلف بنا بر موقعیت استراتژیک خود، مقالاتی را بعنوان راهکار و برنامه عمرانی برای برون رفت از بحران خشکسالی عرضه دادند، اظهار داشت: برای مثال در این کارگاه مرکز مقابله با خشکسالی کشور چین عرضه بسیار موفقی داشت که تنها جنبه تکنیکال و علمی نداشت بلکه پیشنهاداتی بود که اگر آن پیشنهادات را در کنار پیشنهادات جمهوری اسلامی، در کنار هم قرار دهیم با پیگیری های مورد نیاز میتوان یک پروژه مشترک از آن استخراج کرد و با تعامل بین المللی و هم اندیشی، راهکاری برای حل بحران خشکسالی در کشور و برای کشورهای همسایه طراحی کرد. بر مبنای برآوردهای مسؤلان سازمان فضایی، پتانسیل کشور درحوزه فناوری سنجش از دور و تعاملات بین المللی که از جانب ایران برای دسترسی به داده های ماهواره ای صورت می گیرد، پاسخگوی نیاز کشور در پایش وضعیت منابع آبی و مدیریت بحران خشکسالی خواهد بود در صورتیکه سازمان هایی مانند مدیریت بحران، هواشناسی، نقشه برداری، وزارت جهاد کشاورزی و امثال آنها از این ظرفیت ها و توانمندی های موجود بهره لازم را به کار گیرند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب